آیا آبیاری سطحی می تواند هم کم هزینه و هم کارآمد باشد؟

آبیاری سطحی قدیمی ترین و پرکاربردترین نوع سیستم های آبیاری است. حتی کشاورزان باستانی در مصر، هند و چین از سیستم های آبیاری سطحی برای تامین آب محصولات کشاورزی استفاده می کردند.در این مقاله به این مهم میپردازیم که آبیاری سطحی کم هزینه و کارآمد است؟

این یک سیستم ساده و آسان برای مدیریت است زیرا نیازی به نصب مکانیزم های آبیاری ندارد. آب به سادگی از طریق کانال ها و خطوط لوله به مزرعه وارد می شود. سپس آب در سراسر سطح جریان می یابد تا جایی که کل منطقه مورد نیاز آبیاری را پوشش دهد. پس از قطع مصرف آب، آب مصرفی حوضچه هایی را در سطح مزرعه ایجاد می کند و سپس یا از انتها خارج می شود یا به خاک نفوذ می کند.

سیستم های آبیاری سطحی با وجود بازدهی کمتر و کسری از معایب در مقایسه با آبیاری بارانی و قطره‌ای برای کشاورزان مزایایی دارند. مهمترین مزیت آن هزینه اولیه پایین، نگهداری آسان سیستم و سازگاری با انواع خاک است.

انواع سیستم آبیاری سطحی

آبیاری سطحی بر اساس شیب، اندازه و شکل مزرعه، شرایط انتهایی و نحوه جاری شدن آب به داخل و روی مزرعه به دو دسته تقسیم می شود:

• آبیاری غرقابی
• آبیاری حوضچه ای
• آبیاری نواری یا مرزی
• آبیاری جویچه ای

هر سیستم سطحی دارای مزایا و معایب منحصر به فردی است که به عوامل متعددی بستگی دارد: هزینه اولیه، اندازه و شکل مزارع، ویژگی های خاک، ماهیت و در دسترس بودن منبع آب، آب و هوا، الگوهای کشت، و تأثیرات خارجی بر سیستم آبیاری سطحی.

آبیاری سیلابی یا غرقابی

در آبیاری غرقابی که از دسته آبیاری سطحی است، آب از طریق کانال یا لوله به مزرعه می رسد و از میان محصولات بر روی سطح خاک جریان می یابد. این نوع آبیاری علیرغم سادگی، با استفاده ناکارآمد از آب و نیروی کار، اثرات منفی بر محصول و خاک دارد.

با طغیان آب فقط نیمی از آب مصرفی توسط محصول استفاده می شود. نیمی دیگر در اثر تبخیر، رواناب، نفوذ در مناطق غیر کشت و تعرق از طریق برگ علف های هرز از بین می رود. به همین دلیل، آبیاری غرقابی عمدتاً در زمین های شیبدار و برای آبیاری مراتع، یونجه و دانه های ریز که تحت تأثیر آب کافی قرار نمی گیرند، استفاده می شود.

آبیاری کرتی

به عنوان رایج ترین نوع آبیاری سطحی، آبیاری کرتی قدیمی ترین و ساده ترین نوع آبیاری سطحی است. آبیاری حوضچه ای نیاز به سطح خاک صاف و یک پشته باریک به ارتفاع 15 تا 50 سانتی متر در همه طرف های مزرعه دارد که به عنوان حوضچه عمل می کند. مزرعه آبی به نواحی کوچک تری تقسیم می شود که اطراف آن را سیلاب های کوچک احاطه کرده اند. آب توسط لوله‌ها و سیفون‌های مختلف یا از طریق سیلاب به هر حوضه وارد می‌شود. این حوضچه ها از نظر اندازه متفاوت هستند، از آنهایی که برای آبیاری درختان منفرد یا مناطق کوچکی از محصولات گیاهی طراحی شده اند تا شالیزارهای برنج که چندین هکتار را اشغال می کنند.

آبیاری کرتی برای استفاده در خاک های با بافت لومی و گیاهان با ریشه های عمیق و نزدیک به هم مانند ذرت، غلات، پنبه یا باغ ها مناسب است.

معایب آبیاری حوضچه ای

• تسطیح سطح مزرعه ممکن است مشکل مالی و کاری برای کشاورز ایجاد کند
• خاک ورزی خاک به دلیل کوچک بودن سطح زمین محدود است
• وارد کردن تجهیزات به مزرعه با مشکل مواجه می شود
• نگهداری چالش برانگیز برآمدگی های باریک در امتداد مزرعه.

آبیاری نواری

آبیاری مرزی نوعی آبیاری غرقابی (دسته آبیاری سطحی) است که بر اساس اصل آبیاری حوضه ای کار می کند. آب از طریق مرزهای گسترده به مزرعه اعمال می شود. ناحیه بین مرزها شیاری است که محصولات روی آن رشد می کنند و عرض آن ممکن است بین 3-30 متر (10-100 فوت) باشد. برای مدیریت آبیاری نواری، سطح مرزی باید در عرض آن تراز شود تا آب به طور یکنواخت در سراسر آن پخش شود.

مرزهای شیبدار برای همه محصولات از جمله غلات، یونجه و میوه های درختی مناسب است.

آبیاری جویچه ای

آبیاری جویچه ای یک روش آبیاری است که در آن آب از گودال های باز یا لوله ها از طریق کانال های کوچک یا شیارها در امتداد مزرعه اعمال می شود. هنگامی که آب از کانال عبور می کند، به خاک نفوذ می کند و در نتیجه محصولات را آبیاری می کند. با توجه به جهت و سطح شیار، آنها را می توان به موارد زیر طبقه بندی کرد:

• شیار تراز (شیارهای تراز شده از طول)
• شیار کانتور (شیارهای منحنی برای تناسب با توپوگرافی صحرایی)
• شیار درجه بندی شده (کانال های مستقیم در پایین شیب زمین)

آبیاری جویچه ای برای محصولات حساس به خاک خیلی مرطوب و آب بیش از حد روی ساقه مناسب است. علاوه بر این، محصولاتی که برای آبیاری غرقابی مناسب نیستند را می توان با روش آبیاری جویچه ای آبیاری کرد پس میتوان این نوع از آبیاری سطحی را کارآمد دانست.

معایب

اگرچه این روش به تجهیزات مزرعه خاصی نیاز ندارد و می تواند هزینه های آبیاری را به حداقل برساند پس کم هزینه است اما آبیاری جویچه ای معایبی دارد.

• کار فشرده
• تجمع زیاد نمک در شیارها
• عبور سخت تجهیزات مزرعه از شیارها
• سطح شیار باید تراز شود
• نیاز به تجربه کشاورز برای تقسیم آب به هر شیار و حفظ سرعت جریان صحیح
• خودکار کردن سیستم مشکل است.

سیستم آبیاری سطحی کم هزینه یا کارآمد؟

بر خلاف سایر انواع آبیاری سطحی، آبیاری جویچه ای کارآمد ترین است. می تواند حدود 60 درصد راندمان مصرف آب را به دست آورد. 40 درصد دیگر در اثر تبخیر، نفوذ عمیق در انتهای بالایی ردیف‌ها و در نفوذپذیرترین خاک‌ها و رواناب از انتهای پایینی ردیف‌ها از بین می‌رود.

در متن بالا انواع آبیاری سطحی با شیوه قدیمی که همچنان محبوب کشاورزان است را مطالعه کردید. با توجه به پتانسیل بالای بهره وری آب، کشاورزان به طور فزاینده ای از سیستم های آبیاری جویچه ای استفاده می کنند. به‌علاوه، مدرن‌سازی مداوم آن را کارآمدتر می‌کند. اگر چه سیستم آبیاری سنتی از نظر هزینه به صرفه تر است اما با هدر رفت زیاد آب و بازدهی کمتر نسب به شیوه های جدید لازم است جایگزین شود.

میراب سازه اسیا یاری رسان شما عزیزان در طراحی و اجرا انواع سیستم ابیاری است.